Waarom vaak onweer na warm weer?

Het gebeurt regelmatig dat een ijskristal – op weg naar beneden – half smelt, maar dan toch weer wordt meegetrokken in de opwaartse luchtstroom. Er is een kleine kans dat het gebeurt, maar ook een heel grote dat het niet zo is. Je hebt te maken met regen, veel bewolking of een combinatie van regen, bewolking en koude wind die mee naar beneden komt. Klaart de lucht al snel weer op en zit er nog veel warmte in de lucht, dan wordt het juist vies, plakkerig en benauwd. De ingrediënten zijn er: een heel onstabiele lucht, met veel vocht, snelle stijgingen en bovenin veel harde wind, die óók nog eens uit een andere richting komt. Het blijft altijd een onvoorspelbare situatie, met zo’n explosief systeem. Allemaal triggers voor een zogenaamde supercel.

Tijdens warme periodes worden die factoren langzaam opgebouwd, tot ze letterlijk een ontlading veroorzaken. Onweer ontstaat in de koelere luchtlagen. Bij hitte warmt de lucht dicht bij de grond flink op, maar hoog in de lucht is de temperatuur vele malen lager. Hoe warmer het aan de grond is, hoe meer en hoe hoger de lucht stijgt. Om tot onweer te komen moet de warme lucht tot een kilometer of 12 hoog komen. Voor onweer is er meer nodig dan dat de warme en koude luchtlagen met elkaar in aanraking komen. Naast het contact tussen warme enkoude luchtlagen is er ook vocht nodig. Ter vergelijking, in extreem hete, maar droge gebieden komt het niet vaak tot onweer, terwijl de lucht daar meestal toch erg warm is en ook naar de hoger gelegen koelere lagen stijgt. Er is namelijk nog een factor voor nodig: elektrische lading. Die lading ontstaat als de warme, vochtige lucht snel opstijgt en een wolk vormt. Binnen zo’n wolk kan er zowel stijgende als dalende lucht aanwezig zijn. De grotere waterdruppels vallen dan naar beneden, maar de kleinere druppels blijven in de vorm van damp stijgen. Wanneer de stijgende damp en vallende regendruppels langs elkaar wrijven ontstaat er elektrische lading. Daardoor worden ontladingen mogelijk tussen de wolk en andere wolken of tussen de wolk en de aarde.

We komen in een andere luchtsoort terecht. Vandaag is het nog drukkend warm, maar morgen komt er een koufront aan: de overgang naar minder warm weer. Die lucht mengt met elkaar. De luchtvochtigheid neemt toe en er zit veel energie in de atmosfeer, daarom krijgen we te maken met onweer.

Een onweersbui ontstaat doordat meerdere luchtstromen met verschillende temperaturen samenkomen en een soort strijd met elkaar aangaan. Vaak gebeurt dit vooral na een warme periode, zoals een warme zomerdag. Wanneer het buiten warm is, bouwt de luchtvochtigheid zich langzaam op tot een hoog niveau. Als hierna een koude luchtstroom deze warmte tegemoetkomt, ontstaat er een groot temperatuurverschil en een instabiele atmosfeer die bestaat uit zowel koude, warme, droge en vochtige lucht bij elkaar. Deze luchtsamenstelling is de oorzaak van onweer.

Warme lucht stijgt op. En hoe warmer het is, zoals nu bij de hittegolf, hoe meer stijging je hebt. Om een donderbui te krijgen moet een warme luchtbel opstijgen tot zo’n 12 kilometer hoogte, waar het koel is. Maar: stijgende warme lucht alleen maakt nog geen onweer. Voor een donderbui is water nodig. Anders zou het in de droge Sahara ook steeds onweren. Door de warme lucht gaat het water verdampen, en krijg je wolken. Dan komt er een regenbui. Pas als de lucht snel stijgt begint het gedonder. Als de temperatuur snel klimt, bijvoorbeeld.

Onweer ontstaat door wrijving tussen sterk stijgende warme lucht en sterk dalende koude lucht. Zware onweersbuien ontstaan in een vochtig overgangsgebied van zeer warm (tropisch) naar veel kouder weer. Tijdens zo'n bui kan de temperatuur in minder dan een half uur 10 tot 15 graden dalen.