Wat betekent beschermd dorpsgezicht?

Een beschermd gezicht is een landelijke erkenning van de cultuurhistorische waarde van een gebied. In de Erfgoedwet worden beschermde gezichten beschreven als: ‘Groepen van onroerende zaken die van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang dan wel hun wetenschappelijke of cultuurhistorische waarde en in welke groepen zich één of meer monumenten bevinden.’ Nederland kent meer dan vierhonderd rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten, het merendeel daarvan bestaat uit bebouwd gebied zoals oude stads- en dorpskernen en latere uitbreidingswijken, maar er zijn ook gezichten waar (onbebouwd) landelijk gebied deel van uitmaakt. Doel van de status is om de karakteristieke, ruimtelijke kwaliteit van een plek ook in de toekomst te handhaven. Dit wil niet zeggen dat het gebied in de tijd wordt bevroren; nieuwe ontwikkelingen blijven mogelijk. Bij ruimtelijke ingrepen moet wel zorgvuldig worden gekeken naar de bestaande kwaliteit en worden nieuwe ontwikkelingen daarop afgestemd. Stads- en dorpsgezichten worden beschermd via een speciaal 'beschermend bestemmingsplan' waarin de historisch-ruimtelijke kwaliteiten worden beschreven. Ook is er een omgevingsvergunning nodig om binnen een beschermd gezicht te (ver)bouwen of te slopen.

Dergelijke gebieden worden beschermde stads- of dorpsgezichten genoemd. De wet omschrijft beschermde stads- en dorpsgezichten als ‘Groepen van onroerende zaken die van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang dan wel hun wetenschappelijke of cultuurhistorische waarde en in welke groepen zich één of meer monumenten bevinden.’ Het gaat in een beschermd dorpsgezicht niet alleen om de afzonderlijke gebouwen, die een bepaalde waarde vertegenwoordigen; het gaat juist om de onderlinge samenhang en de daarbij behorende structuur, dan wel aanleg, die een cultuurhistorische betekenis heeft.

Een dorpsgezicht is volgens de Monumentenwet 1988 “een groep onroerende zaken die van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang dan wel hun wetenschappelijke of cultuurhistorische waarde en in welke groepen zich één of meer monumenten bevinden”. Een dorpsgezicht is een beschermd dorpsgezicht, als het dorpsgezicht als zodanig is aangewezen door de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu op grond van artikel 35 van de Monumentenwet 1988.

Een beschermd dorpsgezicht is een gebouw of ensemble van gebouwen in een dorp, dat samen met zijn directe omgeving van algemeen belang wordt beschouwd en om die reden bij wet veilig wordt gesteld voor volgende generaties. In Nederland is een beschermd dorpsgezicht een kwalificatie van een gebouw of een groep gebouwen die van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang. Een beschermd dorpsgezicht is een groepering van een of meer monumenten samen met de directe, onmiddellijk ermee verbonden visuele omgeving, die door haar beeldbepalend karakter de intrinsieke waarde van het monument tot haar recht doet komen.

Een beschermd stads- of dorpsgezicht is een groep van gebouwen en objecten die van overheidswege zijn beschermd. Doel is om het historische karakter van een bepaald gebied te beschermen. Meestal is dit een historische binnenstad, een oud dorpje of een fraai vormgegeven woonwijk.

Het rijk kan een gebied aanwijzen als 'beschermd stads- of dorpsgezicht'. Zo bewaken we de kwaliteit van bijzondere gebieden. Het liefst houden we in deze gebieden alles zo veel mogelijk hetzelfde. De gemeente legt in het omgevingsplan (bestemmingsplan) voor een beschermd stads- of dorpsgezicht een aantal speciale dingen vast. Het gaat over de inrichting (straten, stoepen, pleinen, water, parken, groen) en de grootte van gebouwen. Inwoners hebben sneller een vergunning nodig dan in andere buurten. En in een beschermd stads- of dorpsgezicht kunnen de huurprijzen hoger zijn.

Een beschermd stads- of dorpsgezicht is een gebied in een stad of dorp met een bijzonder cultuurhistorisch karakter. De bescherming is bedoeld om de cultuurhistorische identiteit van een gebied te behouden en in te zetten bij ontwikkelingen. De beschermde stads- en dorpsgezichten zijn gebouwd of aangelegd voor de Tweede Wereldoorlog. De bescherming is bedoeld om ontwikkelingen van de stad of het dorp mede te laten plaatsvinden op basis van de historische kenmerken, zodat de ruimtelijke karakteristiek wordt voortgezet. Het gaat hierbij om de historische structuur en de samenhang van het gebied, en om het samenspel tussen bebouwing en open(bare) ruimtes. Dit moet een plek krijgen in planvorming en beleid. Zichtlijnen en open terreinen rond het beschermde gezicht zijn ook belangrijk om hierbij te betrekken. De beleving van het bijzondere karakter reikt namelijk vaak verder dan het begrensde gebied. Sinds 2012 moeten gemeenten niet alleen voor beschermde stads- en dorpsgezichten, maar voor alle plannen rekening houden met de aanwezige cultuurhistorische waarden.