Wanneer was de klimaatverandering op zijn hevigst?

Sinds de industriële revolutie is de invloed van de mens op het klimaat snel groter geworden. Sinds het einde van de 19de eeuw is de aarde met 1,1 graad Celsius opgewarmd. Zo steeg de gemiddelde temperatuur van de aarde met 1,1 graad sinds het einde van de 19e eeuw. In Nederland zelfs met 2,3 graden.

De klimaatverandering was op zijn hevigst tussen 1910 en 2000. De neerslag in de herfst en de lente is sinds dat jaar afgenomen. Zomers zijn echter natter geworden. Zo neemt de hoeveelheid neerslag toe doordat warme lucht meer vocht kan bevatten. De maximale hoeveelheid vocht die de lucht kan bevatten, neemt per graad opwarming toe met ongeveer 7%. Dit gold vooral bij langdurige en grootschalige winterse neerslag. Daarbij speelden andere veranderingen, zoals windrichting en processen in wolken, een belangrijke rol. Bij kleinere, hevige buien spelen processen binnen de wolken ook een belangrijke rol: warmte die vrijkomt door het vormen van wolken in een vochtige lucht, zorgt ervoor dat de neerslag kan toenemen met meer dan 7% per graad opwarming

De tijd waarin de temperatuur op het noordelijk halfrond aanzienlijk warmer was dan in de perioden daarvoor en daarna, wordt de middeleeuwse warme periode genoemd. Van de achtste tot begin veertiende eeuw was het klimaat richting pool aanzienlijk zachter dan normaal. Het leek of de aarde haar ouderdom afschudde en zich tooide met een witte mantel van kerken. In die tijd werden bijna alle bisschoppelijke kerken, alsmede alle aan diverse heiligen gewijde kloosters, tot aan de kleinste kapelletjes toe, vervangen door nieuwe gebouwen. Zo uitbundig beschrijft Rodulfus Glaber, een monnik in de abdij van Cluny in Frankrijk, de wereld vlak na de eerste millenniumwisseling. Het was een dynamische tijd, waarin de landbouwproductie groeide en de welvaart toenam. Dat leidde tot de bouw van talrijke romaanse en later vooral gotische kunstwerken. De economische boost van de landbouw op zijn beurt, was weer het gevolg van een uitzonderlijk mild klimaat dat zorgde voor rijke oogsten. De zachte winters en lange zomers, met een gemiddelde temperatuurstijging van niet meer dan twee graden, zorgden voor een iets betere graanopbrengst, meer weidegronden (waardoor de veestapel toenam) en de komst van de wijnstok in zones waar die eerder niet groeide – en ook nu niet groeit. In de middeleeuwse warme periode, met vooral tussen 1100 en 1200 hoge temperaturen, nam de bevolking in Europa toe, bloeide de landbouw en werd de maatschappelijke ontwikkeling versneld. Vanaf begin veertiende eeuw liet de overgang naar een nieuw tijdperk zich over het hele continent gevoelen met hevige schommelingen die uitmondden in een veel koudere periode: de kleine ijstijd, die zou duren tot het midden van de negentiende eeuw.

Zo'n 140.000 jaar geleden was Noord-Europa bedekt met een ijskap die zich tot aan de Utrechtse Heuvelrug uitstrekte. De zeespiegel lag zo'n 120 meter onder het huidige niveau. Kort daarop eindigde deze IJstijd waarbij de temperatuur opliep. Deze duurde bijna 100.000 jaar. Zo'n 18.000 jaar geleden begon een snelle opwarming naar de warmere periode waarin we nu leven. Ook de afgelopen 1000 jaar varieerde de temperatuur. De zogenoemde Kleine IJstijd was tussen grofweg 1450 en 1850. Over de afgelopen anderhalve eeuw zijn duidelijke trends in temperatuur te zien. Maar daarnaast zijn er ook grote variaties van jaar tot jaar. Zo is het tussen 1910 en 1940 warmer geworden en ook vanaf 1979. Sinds 1983 is het warmterecord herhaaldelijk gebroken.