Wat is het verschil tussen een stad en een dorp?

Een dorp is een dorp als de meeste mensen die er wonen zeggen dat het een dorp is. Toch was er vroeger meer dat een dorp van een stad onderscheidde dan enkel de mening van inwoners. Vóór 1851 waren stadsrechten bijzondere rechten en privileges die aan een plaats werden toegekend, zoals marktrecht, tolrecht en het recht om stadsmuren te bouwen. Het belangrijkste was echter het recht van de stad op eigen rechtspraak. Met de intrede van de gemeentewet in 1851 werd het stadsrechtenstelsel in Nederland afgeschaft, en daarmee het wettelijk onderscheid tussen steden en dorpen.

Het verschil tussen stad of dorp komt uit de middeleeuwen. Wanneer een plaats stadsrecht kreeg, mocht het zich een stad noemen. Hilversum kreeg nooit stadsrecht en was dus een dorp. In 1851 verdween het verschil tussen dorpen en steden definitief. Daarmee verdween ook het stadsrecht. Vanaf die tijd ben je een stad wanneer je bijvoorbeeld een ziekenhuis, station, middelbare scholen en meer dan 25.000 inwoners hebt. Dorpen hebben een landelijk karakter en een brink.

Ik kom weleens mensen tegen die altijd terugvallen op het fenomeen stadsrechten. Want alleen een plaats met stadsrechten mag een stad worden genoemd. Ik kijk persoonlijk naar het aantal inwoners en eventueel naar het aantal voorzieningen en dergelijke. Zwijndrecht is een plaats met bijna 45.000 inwoners, maar het is geen stad naar mijn mening, gezien het feit dat het tegen Dordrecht aan ligt dat dus wél een stad is met een regionale functie. Maar Middelburg is net iets groter (48.000 inwoners) en zelfs een provinciehoofdstad met een regionale functie.

Het verschil tussen een stad en een dorp bestaat dus alleen in de volksmond. Tegenwoordig wordt er dan vooral gekeken naar de grootte van de plaats, het aantal inwoners, en de voorzieningen. In Nederland wordt bij plaatsen zonder historische stadsrechten vanaf een inwoneraantal van ongeveer 50.000 gesproken van een stad. Of een plaats als stad gezien wordt, hangt ook af van de bevolkingsdichtheid van het gebied eromheen. Wat betreft de voorzieningen zou een plaats een stad genoemd worden als het zelfstandig kan functioneren, los van de omliggende plattelandsplaatsjes. Stadsrechten bestaan niet meer en wettelijk gezien is er helemaal geen sprake van steden of dorpen. In de wet is er geen verschil tussen een stad of een dorp. Tussen 1848 en 1851 zijn de klassieke stadsrechten afgeschaft, en sindsdien zijn 'gemeente', 'bebouwde kom' en 'woonplaats' de formele benamingen voor de steden, dorpen, gehuchten en buurtschappen geworden.

Het onderscheid tussen steden en dorpen is nog relatief eenvoudig te maken, al zijn hier sinds de 19e eeuw dus geen vaste definities meer voor. Voor die tijd heeft het bezit van stadsrechten altijd het verschil tussen stad en dorp gemaakt. Maar na de afschaffing van die stadsrechten zijn er andere, niet-officiële criteria voor in de plaats gekomen. Dat zijn een inwoneraantal van minstens 25.000, een eigen bestuur en voorzieningen als ziekenhuizen, een station en middelbare scholen.