Wat is de Kleistreek in Friesland?

De kleistreek is het kleigebied in Zuidwest Friesland. Het kleigebied is vanouds het rijkste en meest verstedelijkte deel van Zuidwest Friesland. Hier vind je de steden, zoals Bolsward, Sneek, Workum, Hindeloopen en Stavoren.

De Kleistreek vormt binnen de provincie Friesland een eigen cultuurgebied. Het gebied omvat de strook zeeklei langs de kust, grofweg westelijk en noordelijk van Leeuwarden. Een deel hiervan wordt ook wel de Bouwhoek genoemd. Dit betreft grote delen van de gemeenten Noardeast-Fryslân en Waadhoeke. Dit wordt onderscheiden van de Greidhoek (de Kleiweidestreek) met het grootste deel van de gemeente Sûdwest-Fryslân. In de Bouwhoek overheerst vanouds het gemengde bedrijf, in de Greidhoek is sinds de 17e eeuw vrijwel geen akkerbouw te vinden. In de Nederlandse landbouwstatistiek rekende men sinds 1912 de (voormalige) gemeenten Barradeel, Het Bildt, Ferwerderadeel, Franekeradeel, Kollumerland c.a., Menaldumadeel, Oost-Dongeradeel en West-Dongeradeel met de steden Dokkum, Franeker en Harlingen tot de Friese Kleibouwstreek. In 1957 werd de Kleibouwstreek opgesplitst in Het Bildt (met Barradeel) De Kleiweidestreek bestond sinds 1912 uit de gemeenten Baarderadeel, Hennaarderadeel, Leeuwarderadeel, Wonseradeel en Wumbritseradeel. Daarbij kwamen de steden Bolsward, Hindeloopen, Leeuwarden, Sneek, Stavoren, Workum en IJlst. Tot de waterrijke Veenweidestreek werden de gemeenten Ængwirden, Doniawerstal, Gaasterland, Haskerland, Hemelumer-Oldeferd, Idaarderadeel, Lemsterland, Rauwerderhem, Uteringadeel en de stad Sloten geteld. Het gebied is grotendeels opgegaan in de gemeente De Fryske Marren; een deel ervan staat ook bekend als het Lage Midden. Het hoger gelegen Zandgebied van de Friese Wouden bestond uit de gemeenten Achtkarspelen, Doniawersal, Oost- en West-Stellingwerf, Opsterland, Schoterland, Smallingerland en Tietjerksteradeel. Verder waren er nog de eilanden Ameland en Schiermonnikoog. Voor de provincie Groningen hanteerde men soortgelijke benamingen als in Friesland. Het Hogeland in de provincie Groningen wordt in de landbouwstatistiek van 1912 aangeduid als de Noordelijke Bouwstreek. Het gebied rond Bedum (het Centrale Woldgebied) werd bestempeld als Centrale Bouwstreek. In 1991 koos de overheid voor een nieuwe indeling in 66 landbouwgebieden, die in 14 groepen worden samengevat. Sindsdien wordt Noordelijk Friesland (oftewel de Bouwhoek) samen het het Hogeland gerekend tot het Noordelijk Kleigebied. De landbouwgebieden Weidestreek, De Wouden en Eilanden worden samen met naburige gebieden gerekend tot het Noordelijk Weidegebied. Het zavelige kleigebied rond Pingjum wordt wel als de Lytse Bouhoeke ('Kleine Bouwhoek') betiteld, omdat hier meer akkerbouw voorkwam dan in de omliggende dorpen. Hiertoe rekende men de dorpen Arum, Kimswerd, Pingjum en Witmarsum. Het gebied werd vanouds tegen de zee beschermd door de ringdijk Pingjumer Gulden Halsband. Vanwege de vruchtbare bodem was de kleistreek veel welvarender dan de veen- en zandstreken. De bewoners waren beter doorvoed. Men keek dan ook vaak neer op de Woudfriezen, die denigrerend wâldpyken of wâldprikken werden genoemd. Zij werden in veel gevallen niet voor vol aangezien. Ook hun Friese tongval gold vaak als minderwaardig. Omdat akkerbouw meer personeel vergde, waren de dorpen in de bouwstreek volkrijker en waren de sociale tegenstellingen er scherper. Dat gold met name voor Het Bildt. In de Greidhoek maakte men in de hooitijd veelvuldig gebruik van Duitse seizoensarbeiders of hannekemaaiers, die denigrerend poepen werden genoemd. De Friese dialecten van de Kleistreek verschillen van het Woudfries (de dialecten van de Friese Wouden) doordat in het Fries van de Klei het onderscheid tussen de tweeklanken in de woorden nei (naar/nabij) en nij ('nieuw') is te horen. Anderzijds onderscheidt het Kleifries zich van het Fries van de Zuidwesthoek door het voorkomen van het fonologische verschijnsel breking. Zeekleilandschap Kenniscentrum Landschap: Westergo, Oostergo, 't Bildt

Het noordwestelijke deel van het Nationaal Landschap ligt het terpen- en kleigebied. Rond 800 voor Christus is het gebied tussen Makkum, Bolsward en Sneek een kustzone. Het is een actief kwelderlandschap. Dat wil zeggen dat stukken land bij hoge waterstanden onderlopen. Die invloed van de zee gaat ten koste van het achterliggende veenlandschap. Gevolg is dat zowel aan de noord- als westkant van het gebied grote delen van het veenpakket worden weggeslagen en overslibd met klei. Dit noemen we nu het kleigebied.

Het Kleifries is de samenvattende benaming voor het Fries gesproken in de Friese Kleistreek, dat wil zeggen het merendeel van de provincie Friesland. Het gaat om het westen en het noorden van de provincie. Het Kleifries is het meest algemene, meest gesproken dialect van het Fries. Het Kleifriese gebied liggen tal van Stadsfriestalige enclaves. De taal van het zuiden van Friesland (Lemsterland, Gaasterland) wijkt enigszins af van het ander Kleifries.

Weidse vergezichten, indrukwekkende wolkenluchten, her en der een windmolen, ’griene stikken greide en grize perselen bou’ doorsneden door slootjes en vaarten, aan de einder karakteristieke silhouetten van dorpjes: de kleistreek van Friesland in een notedop. In Noord- en West-Nederland ontstonden gebieden met afwisselend veen, zand en klei, zowel in het horizontale als in het verticale vlak. Als de zee het land overstroomde, liet het steeds zijn sporen na in de vorm van een laagje klei.

Kleifries is een dialect van de Friese taal die vooral wordt gesproken rond de Kleistreek van Friesland. Het wordt gesproken door het volk de Friezen, een oud volk uit het Noorden van Nederland. Kleifries - Woudfries - Zuidwesthoeks - Hindeloopers - Aasters - Schiermonnikoogs is een opsomming van Friese dialecten.