Wat zijn de temperatuurafwijkingen?

De rode kleuren boven Nederland en andere delen van West-Europa in de zomer van 1976 laten zien dat die zelfs naar huidige maatstaven bovengemiddeld warm zou zijn, met een afwijking van +0,5 tot +2 graden. Maar lang niet overal in Europa was de zomer van 1976 erg warm. Sterker nog, in een brede strook van Spanje via de Balkan richting het westen van Rusland lag de gemiddelde zomertemperatuur in dat jaar 2 tot 4 graden beneden de huidige norm. In delen van Zuidoost-Europa is de zomer sindsdien nooit meer zó koel verlopen. Vergeleken met hetzelfde langjarig gemiddelde was de zomer van 2022 in grote delen van Europa 1 tot 3 graden warmer dan normaal. De temperatuurafwijkingen varieerden van +0,1 graad in het westen van Rusland tot +2 graden in delen van Nederland en zelfs meer dan 5 graden hoger boven Groenland. Van Madrid tot in Rusland lag de temperatuur op grote schaal 1 tot 5 graden onder het huidige langjarig gemiddelde. In de winter van 1940 was dat in het grootste deel van Europa het geval. De afwijkingen tijdens de zomer van 1976 laten zien dat de zomer in Nederland warmer was dan normaal, terwijl in andere delen van Europa de temperatuur lager lag dan normaal. Ook de zomer van 2022 liet positieve afwijkingen zien in grote delen van Europa. De afwijkingen in de herfst van 2022 waren positief en varieerden van +0,1 graad in het westen van Rusland tot +2 graden in delen van Nederland en zelfs meer dan 5 graden hoger boven Groenland. De winters van 2010 en 1940 lieten ook afwijkingen zien, waarbij de winter van 1940 een veel grotere negatieve afwijking had dan de winter van 2010. Dankzij die gegevens kunnen de wereldwijde temperatuurafwijkingen per maand, seizoen of jaar worden berekend.

Wat betreft de temperatuurafwijking in het jaar 2020 liggen we nog steeds op de tweede of gedeelde eerste plaats met 2016. Het gemiddelde van januari tot en met juni ligt 1,3°C boven pre-industrieel niveau. Dat ligt 0,1°C boven 2019 en is gelijk aan topjaar 2016. De verwachte jaarlijkse wereldtemperatuur van 2020 tot en met 2024 ligt 0,91-1,59°C boven de pre-industriële waarde. De Amerikaanse weerdienst NOAA rapporteert dat januari tot en met juni 2020 nog 0,05°C onder dat van 2016 zit. Siberië had na de uitzonderlijk zachte winter 19/20 ook een ongewoon warme lente met lokaal meer dan 10 °C boven normaal.

De grootste afwijking voor wat betreft de temperatuur werd gemeten boven de Noordpool en bij Siberië. Daar was het zelfs zes graden boven het gemiddelde van 1981 - 2010. Siberië had afgelopen zomer een ongekende hittegolf, met temperaturen van bijna veertig graden boven nul. Het was in Europa 1,6 graden warmer dan het langjarig gemiddelde van de periode 1981 - 2010. Het jaar ervoor was er ook al een record, maar in 2020 was het gemiddeld maar liefst 0,4 graden warmer dan in 2019.

Temperatuurafwijkingen In een stedelijke omgeving kan de temperatuur afwijken, vooral door de bebouwing en bestrating. Het is daar in de regel warmer dan op het platteland. Over het algemeen daalt de temperatuur naarmate de hoogte toeneemt. Bij droge lucht is de afname ongeveer 1 graad per 100 meter, bij vochtige lucht is dat ongeveer 0,6 graden. Na of aan het eind van een heldere nacht met weinig wind kan de temperatuur tot een bepaalde hoogte ook toenemen met de hoogte.

2022 was het 5e warmste jaar sinds het begin van de metingen, met een globale temperatuurafwijking van +1.16°C ten opzichte van 1880-1920. De globale temperatuurafwijking bedroeg +1.16°C ten opzichte van het gemiddelde tussen 1880 en 1920. De afwijking was het grootst in het Hoge Noorden (+2-4°C) en bij West-Antarctica (+3°C). In Europa verliep 2022 zo’n 2°C boven het 1880-1920 gemiddelde. Globale temperatuurafwijking ten opzichte van 1880-1920. De combinatie van het warmere effect van El Niño en de toenemende energie imbalans van de aarde zorgt er waarschijnlijk voor dat we in 2024 en 2025 een globale temperatuurafwijking van +1.4-1.5°C zullen krijgen.

De grens van 1,5 graden is geen willekeurig getal, maar een kritieke drempel die bepaalt hoe beheersbaar de gevolgen van klimaatverandering blijven. Volgens Copernicus bedraagt de gemiddelde opwarming momenteel 1,36 graden Celsius. El Niño veroorzaakt tijdelijke temperatuurpieken, terwijl minder luchtvervuiling en afname van bewolking bijdragen aan extra opwarming. De aarde heeft in 2024 tijdelijk de grens van 1,5 graden opwarming overschreden. De overschrijding van de 1,5 graden grens is een tijdelijke piek.

Deze records zijn het gevolg van de opwarming van de aarde in combinatie met de krachtige El Niño van 2015 en bijzondere temperatuurafwijkingen rond de noordpool. De 4 maanden met de grootste temperatuurafwijking ooit zijn de eerste 4 maanden van 2016. Begin maart 2016 schoot de gemiddelde temperatuur op het noordelijk halfrond tijdelijk door de grens van 2 graden die bij het klimaatakkoord in Parijs is gesteld voor de opwarming van de aarde. Recordtemperatuurverschillen in de Noordelijke Atlantische Oceaan duiden op sterke afzwakking van de Golfstroom, mogelijk als gevolg van het smeltende ijs op Groenland. Er is een recorddroogte bereikt in Ethiopië en Zimbabwe, en een recordhitte in India. Op Borneo, in de Amazone en in Canada is een recordgrootte van bosbranden bereikt.