Wat betekent een beschermd stadsgezicht?

Een beschermd gezicht is een landelijke erkenning van de cultuurhistorische waarde van een gebied. In de Erfgoedwet worden beschermde gezichten beschreven als: ‘Groepen van onroerende zaken die van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang dan wel hun wetenschappelijke of cultuurhistorische waarde en in welke groepen zich één of meer monumenten bevinden.’ Doel van de status is om de karakteristieke, ruimtelijke kwaliteit van een plek ook in de toekomst te handhaven.

Een beschermd stads- of dorpsgezicht is een gebied in een stad of dorp met een bijzonder cultuurhistorisch karakter. De bescherming is bedoeld om de cultuurhistorische identiteit van een gebied te behouden en in te zetten bij ontwikkelingen. De beschermde stads- en dorpsgezichten zijn gebouwd of aangelegd voor de Tweede Wereldoorlog. De bescherming is bedoeld om ontwikkelingen van de stad of het dorp mede te laten plaatsvinden op basis van de historische kenmerken, zodat de ruimtelijke karakteristiek wordt voortgezet. Het gaat hierbij om de historische structuur en de samenhang van het gebied, en om het samenspel tussen bebouwing en open(bare) ruimtes. Dit moet een plek krijgen in planvorming en beleid. De beleving van het bijzondere karakter reikt namelijk vaak verder dan het begrensde gebied. Zichtlijnen en open terreinen rond het beschermde gezicht zijn ook belangrijk om hierbij te betrekken.

Een beschermd stadsgezicht is een gebouw of ensemble van gebouwen in een dorp of stad, dat samen met zijn directe omgeving van algemeen belang wordt beschouwd en om die reden bij wet veilig wordt gesteld voor volgende generaties. In Nederland zijn beschermde dorpsgezichten sinds 1961 opgenomen in de Monumentenwet. Een beschermd dorpsgezicht is een kwalificatie van een gebouw of een groep gebouwen die van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang. Vaak bepalen een aantal gebouwen samen, of de ruimtelijke structuur en de onderlinge samenhang van de gebouwen, het historische karakter van een dorp. Door de rijksoverheid beschermde dorpsgezichten zijn als zodanig aangewezen ingevolge de toepassing van artikel 35 van de Monumentenwet 1988. In België is sinds 1976 de bescherming van een locatie als dorpsgezicht of stadsgezicht mogelijk. In Vlaanderen zijn 1139 sites beschermd als dorpsgezicht. Een beschermd dorpsgezicht is een groepering van een of meer monumenten samen met de directe, onmiddellijk ermee verbonden visuele omgeving, die door haar beeldbepalend karakter de intrinsieke waarde van het monument tot haar recht doet komen. Voorbeelden van een directe omgeving zijn: kerkhofmuren, bestrating, huizen in de omgeving, waterlopen en open velden bij windmolens.

De bescherming van (rijks-)monumenten richt zich op het veiligstellen van het architectonisch beeld en het behoud van de authenticiteit van het materiaal. Dergelijke gebieden worden beschermde stads- of dorpsgezichten genoemd. De wet omschrijft beschermde stads- en dorpsgezichten als ‘Groepen van onroerende zaken die van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang dan wel hun wetenschappelijke of cultuurhistorische waarde en in welke groepen zich één of meer monumenten bevinden.’ Het gaat in een beschermd dorpsgezicht niet alleen om de afzonderlijke gebouwen, die een bepaalde waarde vertegenwoordigen; het gaat juist om de onderlinge samenhang en de daarbij behorende structuur, dan wel aanleg, die een cultuurhistorische betekenis heeft.