Waarom praten ze in Friesland anders?

Heel simpel gezegd: een taal is datgene wat men erkent als ‘de standaard’. En dialecten zijn op hun beurt regionale variaties op deze standaardtaal. Het verschil tussen taal en dialect kan dus tamelijk willekeurig zijn, maar het Nederlands en het Fries zijn in elk geval vastgelegd als officiële talen. Omdat dit nu eenmaal zo afgesproken en officieel vastgelegd is. ‘Taal is een dialect met een leger en een vloot’, is een vaak aangehaalde verklaring, met een knipoog, van de Russisch-Joodse taalkundige Max Weinreich.

Het Fries ontstond in de vroege Middeleeuwen. Toen kreeg het vorm als afzonderlijke taal en begon het zich te onderscheiden van andere verwante Germaanse dialecten, als bijvoorbeeld het Oud-Engels. Het verschil zit hem onder andere in de ‘breking’ van bepaalde klanken, bijvoorbeeld ‘rjocht, sljocht’ (‘recht, slecht’) of ‘sjonge, njoggen’ ( ‘zingen, negen’). Doordat Nederlands de dominante nationale taal is, neemt het Fries veel gemakkelijker woorden uit het Nederlands op dan andersom. Zeker het gesproken Fries kent vele Nederlandse vormen en woorden. Ook daardoor heeft de taal zich verder ontwikkeld.

De Friezen waren een verzameling van Germaanse stammen, zoals de Angelen en de Saksen, die onderweg naar Engeland in het gebied boven de Rijn neerstreken. De Germaanse Frisii leefden weliswaar in hetzelfde gebied boven de Rijn, maar ze waren niet aan de Friezen verwant. De Frisii hadden rond 400 na Christus het gebied namelijk verlaten, nadat hun aantal drastisch daalde. Toen de Angelen en Saksen in het gebied boven de Rijn kwamen werden zij vernoemd naar hun voorgangers. Er wordt al eeuwenlang Fries gesproken. De eerste geschreven teksten in het Fries stammen uit de middeleeuwen. Maar vanaf de 19e eeuw kende de Friese taal een heropleving. Dit was de tijd van de Romantiek, waarin het gevoel een centrale plek innam. Er ontstond grote belangstelling voor eigen volk en volkscultuur. Zo ook in Friesland, waar het Fries opnieuw schrijftaal werd: het Nieuwfries.

Het Fries ontstond in de vroege middeleeuwen. Toen werd het steeds meer een eigen taal en begon het zich te onderscheiden van andere verwante Germaanse dialecten, zoals het Oudengels. Dat Oudfries werd langs de Noordzeekust niet alleen gesproken, maar tussen Vlie en Wezer werd het in de late middeleeuwen, bijvoorbeeld in wetteksten, ook als schrijftaal en als bestuurstaal gebruikt. Het Fries heeft sinds 1956 in de provincie Friesland een officiële status die gelijk is aan die van het Nederlands. De inwoners van Friesland kunnen sinds jaar en dag in het Fries met gemeentelijke en provinciale overheden communiceren en corresponderen. De provincie en sommige gemeenten hebben er een beleidspunt van gemaakt om meer Fries te gebruiken bij het opstellen van officiële documenten. Door een aantal wetswijzigingen zijn zulke Friese stukken nu in bijna alle gevallen rechtsgeldig.