Wat zijn typische Friese woorden?

De vraag werd op de Facebook-pagina van Omrop Fryslân gesteld omdat het vandaag Internationale Moedertaaldag is. Heit (vader), mem (moeder), pake (opa), beppe (oma) en bernsbern (kleinkinderen). Dat gevoel en taal voor veel mensen onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, blijkt uit favorieten als leafde (liefde) en langstme (verlangen), maar ook grutsk (trots), smûk (gezellig) en tinzen (gedachten). Mensen vinden het Fries ook terug in de natuur. Hynder (paard) en earrebarre (ooievaar) worden heel veel genoemd, maar ook lieveheersbeestje (krûpelhintsje), teapert (kwartelkoning), hjerringsliner (fuut), twirre (wervelwind), wjukwapperje (vladderen) en titelroas (narcis). Een greep uit Friese werkwoorden die men graag over de tong laat rollen: núnderje (neuriën), hottefylje (kibbelen), opsokkebalje (opdonderen), jûnpizelje (een avondbezoek brengen), skytskoarje (schoorvoeten). Andere woorden die mensen als muziek in de oren klinken: útwrydsk (vreemd), sabeare (zogenaamd), eabel (bekwaam), eachein (horizon), earmtakke (elleboog), jirpelskylmeske (aardappelschilmesje), bûthúsbankje (bank in de stal), bûsgroentsje (overhemd), oankrûperswaar (koud weer), nuet (tam), krebintich (stram) en potleadsuteler (potloodventer)

Ark is een Fries woord voor gereedschap. Bjirk betekent in het Fries berken. Bylke is het Friese woord voor blaffen. Dize betekent in het Fries mist. Donder del doekje betekent parachute in het Fries. Dwaan is het Friese woord voor doen. Earrebarre is een Fries woord voor ooievaar. Fergees betekent in het Fries gratis. Gauris is het Friese woord voor dikwijls. Gnyskje is een Fries woord voor een grijns. Grutsk is het Friese woord voor trots. Harkje betekent in het Fries luisteren. Hokker is het Friese woord voor welke. Hommels is een Fries woord voor plotseling. Kaai betekent in het Fries sleutel. Kjittich is het Friese woord voor vol onkruid. Mearke is een Fries woord voor sprookje. Nea betekent in het Fries nooit. Njonken is het Friese woord voor naast. Nuver betekent in het Fries vreemd. Ponge is het Friese woord voor portemonnee. Sabeare is een Fries woord voor doen alsof. Skilje betekent in het Fries bellen. Sinne is het Friese woord voor zon. Tôgje is een Fries woord voor slepen of dragen. Tútsje betekent in het Fries zoenen. Twirrewyn is het Friese woord voor dwarrelwind. Wikel is een Fries woord voor valk. Wjirm betekent in het Fries worm. Wjuk is het Friese woord voor vleugel.

Een selectie van ingezonden suggesties: doarmje, omtoffelaaien, donderdeldoekje, ferdivedaasje, poppeslok, útnaaibultsje, krûpelhintsje, twirre, rûchskerne, njonkenlytsen, fjouwerje, bernejister, tûk, smûkskaadzjend, twallingmûtske, fernoege, halje-trawalje, sabeare, swilkje, bjusterbaarlik, babbelegûchjes, fertutearze, sykhelje, oankrûperswaar, harkenieltsje, tûkelteammen, nútsjesmoar, pikestjelp, bargebiten, skytskoarje, neigesetsje, touterje, okkerjiers, nokkerbeantsje, bûsgroentsje, grutsk, snoadfoan, risselwaasje meitsje, bjusterbaarlik, bûtensitterswaar, hearegodsblokken, widze, tusearten, tútsjebekjeboartsje, baitsjebokse, snútkapke, argewaasje, skytskoarje.

Het antwoord op de vraag wat typische Friese woorden zijn, kan gevonden worden in de volgende zinnen: Onder ‘bijzondere Friese woorden’ versta ik: woorden die geen cognaat (meer) hebben in het Nederlands, woorden die dat wél hebben, maar aanmerkelijk in betekenis of vorm verschillen, en woorden die ik domweg mooi vind. Ik kies bijna uitsluitend ‘tijdloze’ woorden en het scheelt me niet of een woord verouderd is. Overigens is uitputtendheid hier geen streven geweest; het is maar een greep. In de tekst worden veel Friese woorden genoemd, zoals 'angelje', 'ark', 'bealch', 'bern', 'biis', 'bjirk', 'boask', 'bôle', 'bolle', 'bylje', 'deilis', 'del', 'do', 'dreech', 'dúnater', 'dwaan', 'dwêste', 'ea', 'each', 'eangje', 'eanje', 'earn', 'earrebarre', 'elf', 'erch', 'faai', 'faam', 'fearn', 'fereale', 'fjildhoeden', 'fjoer', 'foech', 'froast', 'gauris', 'geafreon', 'gearrane', 'gleon', 'gnyskje', 'goes', 'grânzgje', 'grimmyt', 'grymtosk', 'gûle', 'harkje', 'hauk', 'hjerst', 'hjoed', 'hjouwer', 'hosk', 'hommels', 'húnsk', 'hynder', 'jaan', 'jamk', 'jeld', 'jork', 'jûn', 'kaai', 'kjeld', 'kjelte', 'kjiftier', 'kjittich', 'klausk', 'ko', 'kreas', 'kweafreon', 'kwier', 'kwiikje', 'lask', 'leavens', 'ljirre', 'ljuensk', 'lofts', 'lôge', 'lyts', 'mearke', 'meirin', 'miich', 'mingel', 'mjirkje', 'myst', 'nâle', 'nea', 'neiteam', 'njirre', 'njoer', 'njonken', 'nju', 'njummel', 'noaskje', 'nocht', 'núnderje', 'nuver', 'nytger', 'raansk', 'reauntsje', 'rier', 'ris', 'risselje', 'rjemme', 'rjochts', 'rju', 'rjustimmich', 'rûgelje', 'rynsk', 'sabeare', 'sinne', 'sjoene', 'skaai', 'skane', 'skientme', 'skierâld', 'skjin', 'skoander', 'skoft', 'skonk', 'skrieme', 'skroarjûn', 'smjirk', 'smûk', 'stjûne', 'swiet', 'swiid', 'swingrein', 'temûk', 'tei', 'tiis', 'tins', 'tjirgje', 'tjûverich', 'toar', 'tonger', 'tosk', 'touwer', 'triuwe', 'tsjeak', 'tsjil', 'tsjildich', 'tsjinje', 'tsjoed', 'tsjoender', 'tsjok', 'tsjuster', 'tûk', 'tútsje', 'twirrewyn', 'tyngje', 'tyspelje', 'ûn', 'ûngrûn', 'wiet', 'wikel', 'wjirm', 'wjuk', 'wrame', 'wroechwjirm', 'wurch'.